 |
|
Trẻ nhỏ thường bộc lộ cảm xúc một cách mãnh liệt và thiếu kiểm soát – điều này có thể khiến cha mẹ hoang mang, khó xử, thậm chí cảm thấy bất lực. Những cơn giận dữ, nước mắt không ngừng, hay hành vi ăn vạ giữa chốn đông người không phải là điều hiếm gặp ở trẻ trong độ tuổi từ 2 đến 10.
Tuy nhiên, thay vì xem những cảm xúc tiêu cực này là vấn đề, cha mẹ có thể biến chúng thành cơ hội để giúp con phát triển trí tuệ cảm xúc, rèn luyện kỹ năng kiểm soát bản thân và xây dựng nền tảng tâm lý lành mạnh.
Ở độ tuổi nhỏ, trẻ chưa có khả năng diễn đạt rõ ràng cảm xúc hoặc kiểm soát hành vi khi bị kích thích. Khi cảm thấy thất vọng, tổn thương, tức giận hay không được đáp ứng mong muốn, trẻ sẽ thể hiện cảm xúc theo bản năng: la hét, khóc lóc, nằm lăn ra sàn, hoặc phản ứng mạnh mẽ với người khác.
Đây không phải là hành vi “hư” hay “làm trò” như nhiều người lầm tưởng. Trên thực tế, đây là giai đoạn quan trọng để hình thành khả năng tự điều chỉnh cảm xúc – nếu được hướng dẫn và đồng hành đúng cách từ người lớn.
Nhiều người lớn thường yêu cầu trẻ "im ngay", "đừng khóc nữa", hoặc thậm chí dùng hình phạt như mắng mỏ, phạt đứng góc khi trẻ mất kiểm soát. Điều này có thể khiến trẻ sợ hãi, né tránh, nhưng không thực sự hiểu cách quản lý cảm xúc của mình. Về lâu dài, trẻ có thể học cách che giấu cảm xúc thay vì xử lý chúng một cách lành mạnh.
Khi trẻ khóc đòi đồ chơi hay kẹo bánh, nhiều cha mẹ chọn cách “cho xong chuyện” để giữ yên lặng. Tuy nhiên, điều này dễ tạo thành một chuỗi phản xạ điều kiện, khiến trẻ tin rằng: chỉ cần khóc lóc hoặc ăn vạ là sẽ đạt được điều mình muốn.
Một số phụ huynh cố tỏ ra “bình tĩnh” bằng cách phớt lờ, không phản hồi gì với hành vi ăn vạ của con. Dù không khuyến khích hành vi tiêu cực, nhưng thiếu hỗ trợ về cảm xúc cũng là một dạng bỏ rơi tinh thần. Trẻ sẽ cảm thấy không được thấu hiểu, từ đó có thể rút lui, né tránh hoặc tự làm tổn thương bản thân.
Việc dạy trẻ cách nhận diện và điều chỉnh cảm xúc không chỉ giúp giảm những phản ứng cực đoan mà còn nuôi dưỡng sự tự tin, khả năng giao tiếp và phát triển xã hội lành mạnh.
Khi trẻ nổi giận hoặc ăn vạ, việc đầu tiên là cha mẹ cần giữ trạng thái bình tĩnh. Trẻ thường “hấp thụ” cảm xúc của người lớn. Nếu cha mẹ phản ứng bằng sự giận dữ, to tiếng, trẻ sẽ học theo điều đó.
Hãy giữ giọng nói nhẹ nhàng, nét mặt thư giãn và tránh phản ứng tức thời. Sự điềm tĩnh của cha mẹ chính là “neo cảm xúc” cho trẻ.
Giúp trẻ nhận diện cảm xúc đang diễn ra là bước quan trọng trong quá trình điều tiết:
“Con đang thấy bực bội vì không được chơi tiếp đúng không?”
“Có phải con buồn vì bạn không chia đồ chơi?”
“Mẹ thấy con đang rất thất vọng vì không được đi công viên như kế hoạch.”
Việc gọi tên cảm xúc giúp trẻ hiểu rằng mình không sai khi cảm thấy như vậy, từ đó mở ra cơ hội để cha mẹ hướng dẫn cách phản ứng phù hợp hơn.
Thay vì chỉ bảo “đừng giận nữa” hay “không được khóc”, hãy đưa ra các lựa chọn giúp trẻ xả cảm xúc một cách an toàn:
Thở sâu 5 lần rồi nói chuyện lại
Vẽ tranh về điều khiến con buồn
Ôm gối thật chặt để giải tỏa cơn giận
Dùng bảng cảm xúc hoặc các nhân vật biểu cảm để trẻ chọn lựa
Dần dần, trẻ sẽ học cách chuyển hóa cảm xúc thành hành động tích cực, thay vì bộc phát không kiểm soát.
Trẻ cần cảm thấy rằng người lớn đồng hành với cảm xúc của mình, không phải điều khiển hay dập tắt chúng. Hãy ở cạnh con, lắng nghe, thấu hiểu và kiên nhẫn hướng dẫn – dù điều đó mất thời gian.
Trong một số trường hợp, nếu trẻ có những biểu hiện như:
Thường xuyên nổi giận quá mức, kéo dài nhiều ngày
Có hành vi gây hại cho bản thân hoặc người khác khi giận dữ
Gặp khó khăn nghiêm trọng trong việc kiểm soát cảm xúc ở trường hoặc nơi công cộng
... thì cha mẹ nên cân nhắc đưa trẻ gặp chuyên gia tâm lý trẻ em. Việc can thiệp sớm sẽ giúp trẻ phát triển kỹ năng cảm xúc đúng cách và tránh ảnh hưởng lâu dài đến tâm lý.
Đọc sách về cảm xúc: Chọn các truyện tranh giúp trẻ nhận diện và gọi tên cảm xúc (ví dụ: "Tớ giận rồi!", "Khi tớ buồn",...)
Làm bảng cảm xúc hàng ngày: Trẻ đánh dấu cảm xúc của mình mỗi ngày bằng biểu tượng mặt cười/khóc/giận...
Chơi nhập vai xử lý tình huống: Cùng con đóng vai các tình huống như bị từ chối, mất đồ chơi, tranh cãi với bạn…
Sử dụng trò chơi “Tạm dừng và thở”: Khi cảm xúc lên cao, trẻ học cách dừng lại, nhắm mắt và hít thở sâu.
Hiểu rõ tính cách và cảm xúc bẩm sinh của trẻ là chìa khóa để nuôi dạy con dễ dàng và hiệu quả hơn. Dịch vụ sinh trắc vân tay tại Iconic Talents giúp cha mẹ khám phá đặc điểm nổi bật trong cách con tiếp nhận, phản ứng và học hỏi. Nhờ đó, việc đồng hành cùng con – đặc biệt khi con giận, ăn vạ hay khóc lóc – trở nên nhẹ nhàng hơn, đúng cách hơn và không còn căng thẳng.
Việc giúp trẻ kiểm soát cảm xúc tiêu cực không chỉ là giải quyết một hành vi hiện tại – mà là quá trình giáo dục cảm xúc dài hạn, mang ý nghĩa nền tảng cho cuộc sống trưởng thành. Khi trẻ biết chấp nhận, hiểu và xử lý cảm xúc của mình, con sẽ trở nên tự tin, có khả năng thích nghi và giao tiếp xã hội hiệu quả hơn.
Cha mẹ không thể ngăn cản trẻ cảm thấy tiêu cực, nhưng có thể giúp con học cách đối diện với cảm xúc một cách lành mạnh. Và hành trình này bắt đầu từ sự kiên nhẫn, thấu hiểu và đồng hành mỗi ngày.
